ئێزدیان هەرده‌م باجا ئایینی و نەتەوەيى دايە

شنگال-KDP.info-

 پێنچ ساڵ لەمەوبەر و لە (٣-٨-٢٠١٤) داعش هێرشی كردە سەر شنگال و ئێزدییەكانی كۆمەڵكوژ كرد، پسپۆڕان و كاربەدەستانیش دەڵێن، لە جیهاندا وەك پێویست مامەڵە لەگەڵ كۆمەڵكوژیی ئێزدییاندا نەكراوە و وڵاتان كەمتەرخەمن، ئەوەش كە بۆ پرسی جینۆساید كراوە، سیاسی بووە نەك یاسایی.

ئێزدییەكان وەك خۆیان دەڵێن، كۆمەڵكوژیی شنگال، ٧٤ـەمین كۆمەڵكوژی بووە كە لە مێژوودا بەسەریان هاتووە و هەر بەو هۆیەشەوە لە وڵاتانی دنیا پەرت و بڵاو بوونە.

ئێزدییەكان كێن؟

ئێزدییەكان ئایینی تایبەت بە خۆیان هەیە و، زۆربەشیان لە نزیك پارێزگای مووسڵ و ناوەندی قەزای شنگال و دەوروبەری ناوچە دابڕاوەكانی باشووری كوردستان، واتا سنووری نێوان عێراق و كوردستان دەژین، بەشێكی تریشیان لە رۆژئاوای كوردستان و باكووری كوردستان، رۆژهەڵاتی كوردستان و جۆرجیا و ئەرمینیا و ڕووسیا و ئەڵمانیا دەژین.

ئێزدییەكان بە كوردییەكی پەتی و كرمانجی دوعا و نزا دەكەن، لە هەمان كاتدا هەندێكی كەمیشیان بە هۆی هەڵكەوتەی جوگرافییەوە بە زمانی عەرەبی قسە دەكەن، بە تایبەت ئێزدییەكانی باشیك و نزیك پارێزگای مووسڵ، بەڵام نوێژ و ئەنجامدانی سرووتی ئایینی و كتێبە ئایینییەكانیشیان بە زمانی كوردییە، پیرۆزترین شوێنی ئایینیشیان پەرستگای "لالش"ـە، كە دەكەویتە قەزای شێخان لە نێوان سێ چیادا و گەورەترین و پیرۆزترین پەرستگایانە.

 زۆربەی ئێزدییەكان لە عێراق لە رووی ئایینییەوە پەیوەستن بە خاكی “لالش”، كە وای ئەژمار دەكەن پێش هەموو كەسێك بۆ ئەوان و تەواوی ئێزدییەكانی جیهانە، بەپێی سەرژمێرییەكان، ئێزدییەكان لە عێراق “500 بۆ 700″ هەزار كەسن و كەتوونەتە هەردوو شاری “شێخان” باكووری پارێزگای مووسڵ و “شنگال” لەسەر سنووری سووریا، بە درێژی “80” كلیۆمەتر دووریی پارێزگای مووسڵ، كە چەندین شارۆچكە و گوندی گەورە و بچووك و ئۆردووگای نیشتەجێبون لە خۆ دەگرن، باعەدرێ پایتەختێ میرگەیی ئێزدیخانەیە.

كۆمەڵكوژیی ئێزدییان

بەپێی سەرچاوە مێژووییەكان، تا ئێستا ٧٤ جار ئێزدییەكان ڕووبەڕووی  قڕكردن و كۆمەڵكوژی بوونەتەوە. سەرچاوەكان ئاماژەش دەدەن، ئێزدییەكان هەمیشە باجی ئایینی و نەتەوەییان داوە، بەڵام هەرگیز چۆكیان بۆ دوژمن دانەداوە.

دوایین كۆمەڵكوژی

دوای هاتنی تیرۆریستان بۆ شاری مووسڵ و ئەو بۆشاییە گەورە ئەمنییەی لە شارەكە دروست بوو، داعش سنووری بەرفراوان كرد و هێرشی كردە سەر شنگال و شارەكە بە تەواوی كەوتە دەست داعشەوە، ئێزدییەكانیش هەندێكیان خۆیان گەیاندە پارێزگای دهۆك و هەندێكیشیان چوونە چیای شنگال.

لە دوائاماری نووسینگەی رفێنراوانی كوردانی ئێزدی لە پارێزگای دهۆكدا، كە وێنەیەكی بۆ ماڵپەڕی فەرمیی پارتی دیموكراتی كوردستان ناردووە، هاتووە كە لەگەڵ هاتنی داعشدا لە ٣ـی ئابی ٢٠١٤، ئەو رێكخراوە تیرۆریستییە ئێزدییەكانی كۆمەڵكوژ كرد و ژمارەیەكی زۆریشی لێ رفاندن، ژمارەی ئێزدییەكانیش لە عێراق نزیكەی 550 هەزار هاووڵاتییە، هەروەها ژمارەی ئاوارەكان بە هۆی پەلامارەكانی داعشەوە نزیكەی 360 هەزار ئاوارەیە و ژمارەی شەهیدەكان لە یەكەم ڕۆژی پەلامارەكەدا هەزار و 293 شەهید بوو.

هەروەها ژمارەی بێ‌ دایك و باوكەكان بە هۆی پەلاماری داعش دوو هەزار و 745 منداڵە و ژمارەی گۆڕەبەكۆمەڵە دۆزراوەكان لە شنگال تا ئێستا 80 گۆڕی بەكۆمەڵە، وێرای دەیان گۆڕی تر كە چەند كەسێكیان تێدا ژێرخاك نراون و ژمارەی ئەوانەش كە چوونەتە دەرەوەی وڵات، بە زیاتر لە 100 هەزار كەس مەزەندە دەكرێت.

هەر بە گوێرەی ئامارەكە، ژمارەی ڕفێنراوەكان شەش هەزار و 417 هاووڵاتییە، كە سێ‌ هەزار و 548 كەس لە رەگەزی مێ و دوو هەزار و 869ـیش لە رەگەزی نێرن، ژمارەی ئەو ژن و پیاوانەی لە چنگی داعش ڕزگاریان بووە، سێ‌ هەزار و 509 هاووڵاتییە.

سەرۆك بارزانی، لە كۆبوونەوەیەكدا لەگەڵ كەسایەتییە ئێزدییەكاندا، گوتی: "ئەوەی داعش كردی، نامەردانە بوو و ئێمە بە مەردانە تۆڵەی خۆمان دەكەینەوە و لە هەر كۆێیەكی دونیا بین لێیان خۆش نابین و پێكەوە دەگەڕێینەوە شنگال".

گوتیشی: "با برایانی كوردی ئێزدی هەست بەوە نەكەن شەرەف و كەڕامەتیان چووە، چونكە كچانی ئێزدی هێـمای شەرەف و كەڕامەتی گەلی كوردن".

دوایی ماوەیەك و لە ١٣-١١-٢٠١٥ـدا، ئۆپەراسیۆنی ئازادكردنی شنگال بە بەشداریی 7 هەزار و 500 پێشمەرگە و بە پاڵپشتیی فڕۆكە جەنگییەكانی هاوپەیمانان دەستی پێكرد، بە جۆریك 150 كیلۆمەتر چوارگۆشە بە یەكجاری لە ژێر دەسەڵاتی چەكدارانی داعش پاك كرایەوە و زیاتر لە 100 چەكداریشیان لێ كوشتن. سەرۆك بارزانیش لە سەر چیای شنگال هەواڵی ئازادكردنی شنگالی ڕایگەیاند.

بۆچی ئاوارەكان ناگەڕێنەوە؟

سەرەڕای ئەوەی كە داعش لە شنگال نەماوە، بەڵام پڕە لە هێز و ئاڵای جیاجیا، خەڵكی شنگالیش لە زیاتر لە ١٠ كەمپی ئاوارەكان و هەروەها خانووە هەیكەلەكانی پارێزگای دهۆكدا دەژین، لەو بارەیەشەوە، مەحما خەلیل، قایمقامی شنگال، بە ماڵپەڕی فەرمیی پارتی دیموكراتی كوردستانی گوت: "خەڵك دەیەوێ بە ئارامی بژی، كەچی نەك تەنیا ئارامی نییە لە دەست ئەو هێزانەی ئێستا لە شنگالن، بگرە هەر ئەوان بوونەتە هۆكاری نەگەڕانەوەی ئاوارەكان".

خەلیل گوتیشی: "٨٥%ـی خەڵك ژیانی ئاوارەییان هەڵبژاردووە و نایانەوێت بگەڕێنەوە، ئەو هێزانەی لە شنگالیشن ئاگایان لە خەڵك نییە و خەریكی بازرگانیكردنی سەر سنوورن".

ئێستا حەشدی شەعبی و پەكەكە و بە دەیان گرووپی جیاواز شارەكەیان بەسەر خۆیاندا دابەش كردووە، شنگالیەكانیش دەڵێن، تا شنگال نەگەڕێتەوە دەست خاوەنی رەسەنی خۆی، ئێمەش ناگەڕێینەوە.

بەجینۆسایدناساندنی كۆمەڵكوژیی ئێزدییان

گەڕانەوەی ئاوارەكان بەس نییە بۆ ساڕێژبوونی برینی ئێزدییان، ئەوان چاویان لە ناساندنی كۆمەڵكوژییەكەیانە بە جینۆساید، كە پێنچ ساڵە كار لەسەر پرسەكە دەكرێت.

سەرەڕای هەوڵەكان بۆ ناساندنی كەیسەكە بە جینۆساید، كەچی تا ئێستا بە جینۆساید نەناسێنراوە، لەو بارەیەشەوە، حەسۆ هورمی، شارەزا لە جینۆسایدی نێودەوڵەتی، كە خۆی كار لەسەر پرسی بەجینۆسایدناساندنی ئێزدییان دەكات، دەڵێت، پرسی بەجینۆسایدناساندنی كۆمەڵكوژیی ئێزدییەكان، پرسێكی دوور و درێژە و هەوڵەكانیش بەردەوامن بۆ ناساندنی كۆمەڵكوژییەكە بە جینۆساید.

هورمی، كە لەسەر كەیسی ئێزدییان بۆ پرسی جینۆسایدناسان كار دەكات، بۆ ماڵپەڕی فەرمیی پارتی دیموكراتی كوردستان گوتی: "لە ٢١ی مانگی ٩ی ئەم ساڵدا، ئەنجوومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی لەسەر ئەو راپۆرتەی كەریمخان كە پسپۆڕی جینۆسایدە و راپۆرتەكەی تایبەتە بە پرسی جینۆسایدی ئێزدییانە، كۆدەبێتەوە بۆ ئەوەی بزانن پرسەكە بە كوێ  گەیشتووە".

دەشڵێ، ئێستا سوید و هۆڵەندا و فەڕەنسا لەسەر هێڵن سەبارەت بە پرسی ناساندنی كەیسی ئێزدییان بە جینۆساید و هەڵوێستی فەڕەنساش گرنگە لەسەر پرسەكە، چونكە یەكێكە لە ئەندامە هەمیشەییەكانی ئەنجوومەنی ئاسایش.

ناوبراو گوتیشی: "تا ئێستا ٩ وڵات بڕیاریان داوە ئەوەی بەسەر ئێزدییەكان و مەسیحییەكان و كاكەییەكان و شەبەكی شیعە و توركمانی شیعەدا هاتووە، جینۆسایدە، هەڵوێستی هەموو ئەم وڵاتانەش سیاسی و مەعنەوییە، بەڵام ئێمە پێویستیمان بە بڕیاری یاساییە نەك سیاسی".

وەك ئەم ئەم پسپۆڕە دەڵێت، حكوومەتی عیراق بە نیازە دادگایەكی نیشتمانی دابمەزرێنێت و هەموو ئەو داعشانەی دەستگیر كراون، بە ماددەی تیرۆر سزا بدرێن، كە ئەمەش هەڵەیەكی زەقە و زیان بە كەیسەكە دەگەیەنێت، ئەوەی گرنگە پێویستە لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی دادگایەك بۆ پرسەكە دروست بكرێت.

هاوكات، حوسێن قاسم حەسوون، گوتەبێژی لیژنەی بەجینۆسایدناساندنی كەیسی ئێزدییان و پێكهاتەكانی سەر بە ئەنجوومەنی وەزیران دەڵێت، تا ئێستا تەنیا لە ڕووی سیاسییەوە كەیسەكە بەجینۆساید ناسێنراوە، بەڵام لە رووی سیاسییەوە نا.

ئەو، بە ماڵپەڕی فەرمیی پارتی دیموكراتی كوردستان دەڵێ، ئێستا هەوڵیك هەیە دادگایەكی گەورە لە كوردستای دروست بكرێت و كار بۆ پرسەكە بكرێت.

گوتیشی: "لە هەموو سیمینار و پرسە نێودەوڵەتییەكاندا كەیسی ئێزدییان لە پێشەوەیە و باس دەكرێت و بڕوا ناكەم كەیسی ناساندنی جینۆسایدەكە ئەوەندە درێژە بكێشێت، چونكە هەموو پرسێك بۆ جینۆساید ماوەیەكی زۆر دەخایەنێت، بەڵام هەنگاوەكانی پرسی بەجینۆسایدناساندنی شنگال خێران و بڕوا ناكەم بگاتە ١٥ یاخود ٢٠ ساڵ".

بڕیارە ئەمڕۆ پەرلەمانی كوردستان، رۆژی ٣ـی ئابی هەموو ساڵێك بە رۆژی كۆمەڵكوژیی ئێزدییان دەستنیشان بكات.