مەھدی حەسەن موراد: عیدا حەجیا و قوربانێ د باوه‌ریا ئێزدیان و ئاینێن ئیبراهیمی(یەهۆدی، مەسیحی، ئیسلام )دا

 عیدا حەجیا و قوربانێ د باوه‌ریا ئێزدیان و  ئاینێن ئیبراهیمی(یەهۆدی، مەسیحی، ئیسلام )دا 
مەھدی حەسەن موراد

قوربانی : قوربانی د باوەریا ئاینێن براھیمی دا ( یەھۆدی و مەسیحیا ) بیرھاتنا سەربرینا ئسحاقی یە و بسلمان و ئێزدی د بێژن نەبی سماعیلە ، ھەر وەسا بسلمان و یەھودی و ئێزدی ب ڤێ ھەلکەفتێ قوربانیا پێشکێش دکەن و مەسیحی گونەھێن خو پێ پاک دکەن .
جەژنا قوربانێ ئێک ژ جەژنێن پیرۆز وگرنگ و کەڤنارە د باوەریا ئێزدیان دا، ئەڤ چەژن نە یە چیگرە ل دەمەكی سالێ ھەر سال ١٠ رۆژا ھندەك سالا ٩ رۆژا پێشڤە دھێت، ل دیڤ سەبەقە و قەولێن مە ژی ئاماژێ ب ڤان رۆژا دەت (نەھا و دەھا بەحسبینە ل عەزمانا حەساب و بانگینە ل عەردا عیدا حەجیا یە و دەرگەھێ خێرا د ڤەكرینە) 
ئەڤ عید ھەر سال ل سەر حەسابا عەزمانی یا قەمەری د ھێتە دیاركرن رۆژا نەھی ھەیڤێ دبیتە عەرەفات و رۆژا دەھی ھەیڤێ دبیتە عید ، ئەڤ جەژن ڤەدگەرێت بۆ سەر دەمێ نەبی براییم بابێ نەبیا ئەو کەسێ بۆ جارا ئێکێ خودێ ناسی، و بەرسنگێ نەمرۆدێ کافر گڕتی ، لدیڤ سەبەقە قەول وقەسیدەیێن ئێزدیاتیێ ھاتیە گۆتن بابێ نەبی براییم ناڤێ وی ( عازر) بو دار و سەنەم بۆ نەمرۆدی کافر دروستکرن و کەسەکی نێزیکی نەمرۆدی بو، وەسا د ھێتە گۆتن کەشیشەکی د خەوا خودا دی تبو زارۆکەک دێ ل ناف شارستانی داھر بیت و دێ ئولا نەمرۆدی بەتال کەت ، دەمێ نەمرۆد ب ڤێ چەندێ حەسیا رابو زگێ حرمەتا کەلاشت و زارۆک ژێ ھاڤێتن دەر ، دا چو ژنێن دوو گیان نەمینن وەکی ل ڤێ سەبەقێ دبێژت:
وەى ل نەمرودێ كافرە
وەى ل حرمەتێت بێ مەفەرە
زكێ حرمەتا كەلاشت زارۆك ژێ ھاڤێتنە دەرە .
ــ   ـــ     ـــــ ـــ      ــــــ     ـــــ      ـــــــ  
ژ قودرەتا قادرێ مەزن ئەو زارۆک کەتا بەدەنا ژنا عازری ئێ دار و سەنەم بو کافرا ب دەستێ خۆ دروستکرن، ژبەر كارێ حازری و نێزیك بوونا وی ژ نەمرودی چافخشینەك ل سەر ژنا عازر بورین یە دوو گیان بو بەس باور نەكرن ئەڤ كەس و زوریەتا وی دێ دژی ئولا نەمرودی سەكنن، ب قودرەتا خودێ تەعالا ئەو زارۆك یێ كەتیا بەدەنێ ژنا عازری و ژ دەستێ وان دەرباس بو، پشتی نەبی براییم ھاتیە سەر دنیایێ و فامە بی ھەر ئێکەم ئاخفتنا وی دگەل دای و بابێن خو کری ؟ ئەرێ خودێ ھەوە کی یە ، بەرێ نە تەحیات ھەبوون نە سجودەت گۆتنا براییمی یێ دای و بابێن تە د حەبینن نەمرۆدە ، براییم د بێژتە دای وبابێن خۆ ھون نەبێژن براییم تەفالە ئیمانا وەگرتی یە بەتالە،
وەکی ل ڤێ سەبەقێ خويادبت :
يا دايێ تو نەبێژە براييم تەفالە
خودێ من نە كوژت سەر ئيمانا وە ئينشەللا وتەعالە ئيمانا وە گرتى يە بەتالە
نەخێر تێ ھەبون نە صوابە
ل ئاخرەتێ ھەموو ل سەر روحا وە يە حسابە..
ــ   ـــ     ـــــ ـــ      ــــــ     ـــــ      ـــــــ  
عازر بێ ئومێد بو بەرێ خو دەتە قەسرا نەمرۆدی و گازندا خو د گەھینتە نەمرۆدی کافر و د بێژتێ کوشتنا ڤی وەلەدی یە فەرە ژبەر کو ژ بەر حوکمێ ئیمانا وە چویە دەر ، دیسا سەبەقە دبێژت :
بابێ ب ناڤ عازرە
چو جەم نەمرودێ كافرە
گۆ كوشتنا ڤى وەلەدى يە فەرە
ئيرۆ ژ بەر حوكمێ ئيمانا وە جويە دەرە
نەمرۆدی کافر زانی بێ فایدە یە .
ــ   ـــ     ـــــ ـــ      ــــــ     ـــــ      ـــــــ  
نەمرۆدی رابۆ شاندە بێ براییمی و ھندی دگەل دانوستاندن بێ فایدە بو رابون بریارا کوشتنا وی دان و دناڤ ئاگرێ ب سوژن ، رابون ھەزار باری دارا خرڤەکرن و چەندین بارێن بوشی لێ کرن ژ ئەو پاش مەنجەنیق بۆ سارا براییم کارکرن، براییم ھاڤێتن ناڤ ئاگری دیسا وەکی ل ڤێ سەبەقا قەولێ نەبی براییم دبێژت:
يا رەبى ئەز عەبدەكى تە مە يێ بێ سوجى بێ گونەھ يێ بێ بناس تو من ژ ئاگرێ نەمرودێ كافر بكەى خلاس دێ قوربانيا تەكەم چ قاس تشتێ ل بەر دلێ من يێ خاس
ــــــ       ـــــــ     ــــــــ     ـــــــ      ــــــ    ــــــ
ب قودرەتا خودێ تەعالا ئەمین جبرائیل ھاتە ناڤ ئاگرێ ل نک براییمی و دورا براییم خەلیل کرە مێرگ و چیمن و سوسن و بەیبون ، وەختێ کافرا دیتی سارا و براییم خەلیل و ئەمین جبرائیل یێ ناڤ ئاگری و ناھینە سوتن ئەڤێن ل وێ دەرێ ھەمیا دەست ژ ئولا نەمرۆدی کافر بەردان و باوەری ب ئێکانەیا خودێ ئینان و ھاتن سەر باوەریا نەبی براییم ، خودێ تەعالا فەرجا نەبی براییم دەتن پشتی چەند سال و بەدیلا ھاجر و سارا ھەڤژینێن نەبی براییم بون ژێک جودا دبن و ھاجر بەرف رێکەکا دور درێژ ڤە چو ھەتا گەھشتا بیابانا عەربستانێ
و وی جھی سمایل داھر بو دیسا وەکی ل ڤێ سەبەقە قەولی:
ل بەر قودەرەتا پەدشێ منێ ئەكبەر بوو
ل وێ چولێ ل وێ خەربەلايێ نەبى سمايل داھربو
كانيا زمزم ل بەر پێيا دەربوو
ئەو كانيا ل ناڤ دەشتێ
ھنجيێ نوقتەك ڤەتخوار ، دەر سەد كەرەم دگەھشتێ
ــ ــ  ــــ     ــ  ـــ    ـــــ     ــــــ    ــــ    ـــــ  
لدیڤ باوەریا مە پشتی سمایل داھر بی خودێ خێر و بێرەکا مەزن دا دەڤەرێ و ھەتا نھا ژی ئەڤ رسق و مالێ ھەی ل وێ دەڤەرێ ل سەر خاترا نەبی سمایلە لێ پشتی  سمایل مەزن بی رۆژەکی بابێ وێ نەبی براییم گوت دێ سەرەکی ھاجرێ و کورێ خو سمایلی دەم ئەو بو پشتی دیتی گەلەک ب دیتنا وی شاد بو و کەیف خۆش بو کورەک سپەھی و سوارەک ژیر و زانا و خودێ ل گەل کری شکر ژ خودێ خاست ، لێ ئەمین جبرائیل وێ سەعەتی سلاڤ ل وان کر و داخازا دەینێ خو ژ براییم خەلیل کر
وەکی ڤێ سەبەقا قەولی:
ئەمين جبراييل نازل بوو ژ بانى
برايم خەليل دەست ل ستويى سمايل وەرانى
يابراييم خەليل ئەمين جبراييل روحا نەبى سمايل ژ تە د خوازى
براييم خەليل وێ د گورمژێ
مينا ھيتونەكە گەرم دلێ وى دسۆژى
كێ ديتى يە باب وەلەدى ب دەستێ خۆ بكوژى
ــــــ ــــــــ ــــــــ ــــــ ــــــ  ــ      ـــــ  
ئەڤجا نەبی براییم و نەبی سمایل وەکی د ناڤەروکا  قەولێ نەبی سماییل دا ھاتی ل بەر ئێک د سەکنن و چاوا دێ سەرێ نەبی سماییل ژێکەتن و ب قوربانی یا خودێ کەتن
ئەڤە ژی دەوێ قەولێ نەبى سماييل 
ب دەستورى خودێ 
سلاڤ بكە ل جەبێرە
وێل نەبی ێد ئەھلل خێرە
بابێ نەبیان و گیان خووندنا وان ژ دێرە
سلاڤ بكەن ل صەمەدە
وێل نەبی ێد ئەھلل کەرامەتە
بابێ ب قوربانا خودێ كربوو وەلدە
سمايل تەفالە
ژ دەشتێ دھاتە مالە
بابێ خەمەكە گرانە ل بالە
بابۆ خەما ھلمەگر
دەست و پيێت من خەنا برێژە 
من قوربانی ناڤێ خودێ بكوژ
بابۆ ئرم د رەواین
میرێ مەزن ژ ژۆر ئەم داین 
ئەم ب قوربانا خودێ د شاین
بابۆ  ئەم دچێنە
میرێ مەزن ژ ژۆر ئەم د ڤێنە 
ئەم ب قوربانا خودێ د شێنە 
 سمایلێ تەفالە وێ د بێژتە دی یا کالە
گۆتێ دایێ شیروبەرێ خۆ ل من بکە حەلالە
هاتە سەر من مەرسووما باری تەعالا 
سمايلێ تەفالە وێ د بێژتە دی یا کالە 
گۆتێ دایێ شیروبەرێ خۆ ل من بکە حلالە
هاتە سەر من مەرسووما باری تەعالا 
سمايلێ ژیرە وێ د بێژتە دی یا پیرە 
گۆتێ دایێ  ل من حلال بکە شیرە
هاتە سەر من مەرسووما میرە
ئەو ماکا ن ناڤ هاجەرە
شووشت بوون جل و سەرە
گوتێ: لاوۆ شيرێ من حەلال بوو ژ جانێ تەڕا
بەنكەكى بينن
دەست وپيێت سماييل بشدديننى
 روحا شرينە نە كو دەست و پێ خو لبەر جبراييل ب لڤينن
بابو شەلیتا بینن 
دەست و پيێد نەبی  سمايل بشدینن
روحە شرینە نەکو خۆ بلڤینن 
ئینا بوو شلیتا زراڤە 
دەست و پێد نەبی  سمايل شداندن هاڤێتە ناڤە  
براھييم خەليل د ھندورێ دلێ خۆ ماى تەنگاڤە
ئینابوو شليتا نوورانى 
دەست و پيێد نەبى سماييل شداندن وەكـە دزانى 
براھييم خەليل د ھندروو دلێ  خۆما دنالى
بابۆ بەس بگری بەس بنالە هێسترا ژ رووێ خۆ بمالە 
تەقدیرا خودێ هەکە هات نابت بەتالە
ئەو كێرا نە ژ ڤى زەمانى 
سێ جارا د گەردەنا نەبى سمايل وەرانى 
كێرێ قەت مووەک ژێ ھل نانى 
ئەو كێرا وەكە خشتە
سێ جارا د گەردەنا نەبى سمايل را دھشتە
كێرێ دەڤ وەرگێرا بووە پشتە
ئەو كێرا وەكە مووە 
سێ جارا د گەردەنا نەبى سمايل دھسووە
كێرێ دەڤ وەرگەراند بوو رووە
ئەو كێرا وەكە نارە 
سێ جارا د گەردەنا نەبى سمايل ڕا دبوارە
كێرێ مووەک ژێ قەت نەکر زرارە
ئەو كێرا وەكى نارە
ھاڤێتيە كەڤەرەكى سارە
كێرێ كەڤر  كەركر وەكە خيارە 
نيڤەكا كێرێ و برايم خەليلە
لوێ دەرێ بو قالە و قيلە 
خەيیدى ئاخى جبرایيلە
براھيم خەليل دبێژتێ : جبرايیلۆ تو مەڕە
دێ سەرێ نەبى سمايل کەم ژ تەرا 
ناموسەكێ كەم ژ خودێ خۆرا 
تەمام بوو قەول وەعدە 
براھيم خەليل گەردەنا نەبى سمايل گرت بوو و بادا 
سێ جارا كێر تێ دادا 
كێرێ قتمەك ژێنەدا 
نەبى سماييل ژيرە 
وە دبێژتە بابێ پيرە 
گۆتێ : بابۆ تو هۆسا چی یە با میرە
براھيم خەليل ل وی خۆرى 
گۆتێ يا لاوۆ تو مگوڕی 
گۆت ئەز بڕم کێر نا بڕی
براھيم خەليل خەمەكا دن ھاتە بالە
كێر ھاڤێتە كەڤلەکی سارە
كێرێ کەڤل قەت کر وەكە خيارە
كێرێ وە جواب دايە
يا براھيم خەليل من جى خەتايە 
ژ با خودێ نەھات بوو رەدايە
کێرا ب ناڤ سکینە 
گۆ : عەسلێ من ب خۆ بڕینە 
بەلێ ژ با خودێ رەدا نینە 
كێرێ گۆ : براھيم خەليلما ئەز نە تووژم 
ئەز نەبی نا کوژم 
دێ رۆژا ئاخرەتێ د دۆژێ دا سۆزم 
ژ قەولێ  پير خدرە 
بلا بەرانەك نازل بت ژ هدر 
قوربانی يا سەرێ نەبى سمايل بکەنە نەدر 
پير خدر وە دبێتە
بەرانەك ژ بانا بێتە 
قوربانيا سەرێ نەبى سمايل د شێتە
ئەو بوو بەرانێ هندر
هوریا هەفت سالا ل بەهشتێ خودان کرە
ب قوربانيا سەرێ  نەبى سمايل د کرە 
ئەو بەرانێ ھەڕاندى
ھۆريا هەفت سالا ل بەھشتێ چێراندى
قوربان يا سەرێ  نەبى سماييل قەبلاندی
ئەو بوو بەرانێ كەلينە
ئينا بوو ژ خەزينا خالقێ جەليلە 
کرە قوربانی يا سەرێ  نەبى سمايلە
ئەو بەرانێ صۆرە
هاتبوو  ژ خزينا خالقە
قوربانی يا سەرێ  نەبى سماييل دک
ئەو بەرانێ رەشە
ئينا بوو ژ خزينا عەرشە
قوربانيا سەرێ  نەبى سماييل دبەخشە
ئەو بەرانێ بەلەكە
ئينا بوو ژ خزينا خالقە 
قوربانيا سەرێ  نەبى سماييل دكە 
بەرانەك ژبانا دھاتی
كەلی بوو ل وێ سماتێ 
رۆژا عيد و عەرەفاتێ 
مە و حازرو گوهدێرا بار ھەبت لوێ  سماطێ
ئەم دكێمن و خودێ يێ تەمامە
لەوا ئەم ئێزدی خۆ ب ئولەکا کەڤن د زانین و د بێژین مە ئێزدیا بەری ھەر کەسی خودێ  ناسیە ھەوە ل سەر وەختێ نەبی سماییل ئەم ڤێ جەژنێ دکەین  ب جەژنەکا پیروز د ھێتە ناسی و رێ و رەسمێن تایبەت ھەنە ل لالش و فەرە ڤێ ھێڤارێ ھەر ئێزدیەک حازربتن ل لالشێ و بەشداری رێ و رەسمێن عیدا قوربانێ بتن و سبەیکێ سەربرەکێ بکەن خێر ل سەر خاترا ڤێ روژا پیروز.
رێ و رەسم:
* رۆژا عەرەفاتێ ل پێشیا عیدێ،  میر ئێزدیان یان میر حەج و بابە شێخ و چڤاتا رۆحانێ و قەوال و فەقیر دێ چنە لالشێ ل سەرێ چیایێ عەرەفاتێ دێ سەمایێ کێشن و دەست ب قەول و قەسیدا دکەن و دێ خێرێ خوازن بۆ ھەموو دنیایێ و دێ ھنەک نانێ ھلاڤێن و زاڤ خەلک و خلمەتکار لێ د ئامادەنە دێ وی نانی گرن و بلەز دێ بەرەڤ کانیا سپی بەن و ھەر کەسێ بەرێ گەھشتا کانیا سپی دێ وی نانی ل ئاڤا کانیێ ھلینت و دێ بەتە مال بۆ بەرەکەتا خودێ دا بکەفتە مالا وی و دەڤەرا وی وەک باوەریەکا مەزنە ژ ڤێ عیدێ 
* ل ھێڤارا ڤێ عیدێ ھەر کەسەکی ئێزدی بکارت حازربتن ل لالشێ و بەژداری رێ و رەسمێن عیدا قوربانێ بتن و سبەیکێ سەربرەکێ بکەتە قوربانی و  خێر ل سەر خاترا ڤێ عیدێ و گەلەک مجێورێن ئێزدیان ل ڤێ عیدێ سماتێ چێدکەن مینا شێخێن شێشمس ل بۆزا و پیرێن مەمێ شڤان ل باسکی ل گۆمەلگەھا مەھەتێ و ھەر وەسا ل شێخان و باعەدرێ و شنگالێ و ب تایبەت ل لالشێ و زیارەتی خاسێن گوندی و نیشانێن خاسان دبن و ژن (کابانی) د چنە سەر مەزەلێن گوندی و خێرەکێ یان زادەکی بەھرا مریێن خو دبن و کەس و کار و گوندی ل عیدانا ھەڤ دگەرێن و ب تابەت ھەر کەسێ ل ڤێ عیدێ ل لالشێ دەربازی زمزمێ بت دباوەریا مە ئێزدیان دە دبتە (حەجی) و دەمێ ڤەدگەرێتە مال دێ زادەکی چێکەت و دیسان کەس و کار و جیران دێ عیدا وی پیرۆزی کەن، ژ لایەکی دیڤە زانا و علمدارێن مە ئێزدیان دبێژن ئەڤ عیدا حەجیا ڤەدگەدێت بۆ سەر دەمێ مەلایکەتا و شێشم ب خۆ حەجی بو، شێشم ناڤەکە ژ ھەزار و ئێک ناڤێت خودێ
رۆژ نورە ژ نورا خودێ یە
ژ ئەدەبێ دینێ ئێزدیا:
دەمێ سەبەقە ژ قەولێ مەرسوما جەبێر دبێژت:
پەدشا (خودێ) ب خۆ خالقە
نورا وی دا بوو چاردە تەبقە
نورەک ژێ زێدەبو دا ملیاکەتە
ناڤ لێ دانە تاووسی مەلەکە
کرە سەروەرێ ھەر ھەفت مەلەکە.
ل ھێرە ئەڤ عید یە گرێدایی نورا خودێ یە
ھەر وەسا ل گۆڕ شرۆڤەیا قەولان دبتە عیدا شێشم (شێشمس) ئانکو ب ناڤێ خودانێ رۆژێ.
ھەر سال دەھ رۆژان پێشڤە تێت:
ل گۆڕ تیکست و سەبەقێن قەولی دەمێ ملیاکەتە ئەڤ عید پیرۆزکرین و ھەر ئێکی ژوان ملیکەتان دڤیا ئەڤ عید ل رۆژا وی بت لەوما وەک سەبەقە دەنە دیارکرن و دێ بێژت ؛
١- زەرە و مانگا زەرە
ل ئێزدیێ شەرقێ وھەتا شامێ شاھی و خەبەرە
عیدا حەجیا ژ با خودێ و نورا زەرە
٢- زەرە و مانگا زەرە و سپی یە
ل ئێزدیێ شەرقێ وھەتا شامێ شاھی وخەبەرە
عیدا حەجیا ژ با سولتان ئێزی یە
٣- زەرە و مانگا زەر و سۆرە
ل ئێزدیێ شەرقێ وھەتا شامێ شاھی و مۆرە
عیدا حەجیا ژ با تاووسی مەلەکە ل ژۆرە
٤- تاووسی مەلەک کر ئەڤ عیدە ل سەراسەری سالێ بگەرێت ب دۆرە
زمزم حەجە و کانیا سپی مۆرە
قوبلەتا مە قوبلەت ئەل بدۆرە .
مەرم ژێ دەمێ دەھ رۆژان پێشڤە تێت دێ کەفتە ھەموو رۆژا ئانکو ھەر رۆژەکا ھەبت بێ بەھر نابت ژ عیدا حەجیا لەوما ل سەرانسەری سالێ دگەریێت و ژ رۆژا شەمبوویێ و ھەتا ئێنیێ ھەر ل سەر ناڤێ رۆژێ یە و دێ رۆژەکێ لێ بتە عید.
ل گۆڕ ڤان سەبەقا ئەڤ عیدا ژ ئەنزەل دایە و یە پیرۆزە بۆ ھەموو مللەتا و ھەر کەسێ ڤێ عیدێ بکەت ئەم عیدا وی پیرۆزی دکەین و بتابەتی حەجیا و ھەر ژکەڤندا ئێزدی یێن مەرگەھێ ژ بوونێ دا ناڤێ حەجی ل زارۆکێن خۆ دکەن مەرەم ژێ ھەر دەمێ قەستا لالشێ بکەت ل ڤێ عیدێ دێ بتە حەجی و ھەر کەسێ ل ڤێ عیدێ بێتە سەر دنیایێ دیسان دگەنە حەجی.
ئێزدیاتی یە گرێدایی سرووشتیێ یە و ھەر تشتێ ژ کەڤندا ھاتبت و سرووشتی بت رەھ و ریشالێن وێ دێ دەنە خویاکرن وەک رۆژ و ھەیڤ و ستێر بۆ ئێزدیاتێ و ... ھتد ...  
ھەر وەسا ئاینێن ئیبراهیمی, (یەهۆدی، مەسیحی، ئیسلام )بڤی رەنگی لخارێ ڤێ جەژنێ و عیدا قوربانێ ساخ دکەن
١- د یەهۆدییێ دا
ل دیف ڕیوایەتا یەهۆدییا سەرێ ساڵا عیبری کۆ دبێژنی
"روش هشانا" دکەڤیتە پشتی ب دوماهی هاتنا هەیڤا ئەیلولێ،  ل دیف بیر وباوەڕێن وانا ئەڤە بیرهاتنا قوربانیکرنا ئیسحاقێ یە ل سەرێ ساڵا عیبری، وهەروەسا ئەو رۆژە کو تێدا مەلائیکەتا موژدەیا ژدایکبوونا ئیسحاقی گەهاندییە.
ئاهەنگ گێڕانا یەهۆدییا ب "روش هشانا"
و لدیف بیر وباوەڕێن وانا و ب دەقێ تەوراتێ – پەیمانا کەڤن (العهد القديم)- ل سفرا تەکوین دا
خُذِ ابْنَكَ وَحِيدَكَ، الَّذِى تُحِبُّهُ، إِسْحَاقَ، وَاذْهَبْ إِلَى أَرْضِ الْمُرِيَّا، وَأَصْعِدْهُ هُنَاكَ مُحْرَقَةً عَلَى أَحَدِ الْجِبَالِ الَّذِى أَقُولُ لَكَ".
"کۆرێ خۆ یێ ب تنێ ببە، ئەوێ تو حەژێ دکەی، ئیسحاق، و هەرە ئاخا الْمُرِيَّا، وب سۆتنێ ڤە سەربێخە سەرێ چیایەکێ کو ئەز دێ بێژمەتە".
هەر لدیف باوەڕییا وانا، پف کرنا شاخێ بەرخا "شوفار" هێمایێ قۆچا قۆربانیدانێ یە، ئەوا خودێ چاکی ل  پێغەمبەر ئیبراهیمێ خەلیل کری ل دەمێ هاتیە سپاردن ب سەربڕینا ئیسحاقێ کورێ خۆ، و لدیف بیر وباوەڕێن وانا قوربانیکرنا ئیسحاقی ل سەرێ ساڵا عیبری ڕویدایە.
و ژ نەریتێن یەهۆدییا، پێشکەشکرنا قوربانییا یە بۆ پەیکەرێ سولەیمانی کو وەسا ددانن ل ژێر مزگەفتا ئەقسايە، هەروەکی د "التلمود" دا هاتی - پەرتووکا فێرکرنا ئایینێ یەهۆدییە، کو ب هویری وەسفا پەیکەری هاتیە کرن، لێ خودانێن ئایینێن دی ( مەسیحی، وئیسلام) ب تەمامی هەبوونا پەیکەری دبنیاتێ دا ڕەت دکەن.
و ژ نەریتێن جەژنا"روش هشانا"  خوارنا تیڤلێن سێڤێ یە کۆ نقومی هنگڤینی هاتیە کرن، وەک هێمایەک و هێڤیەک کۆ سالا نوی ساڵەکا شرین و خۆش بیت، و نەریتا دووێ چوونە بەرەف سەرچاوەکێ ئاڤێ وەکی دەریا یان ڕویبار یان کانی، و خواندنا هندەک ئایەتا و هاڤێشتنا پارچێن نانی بۆ ناڤ ئاڤێ، وەک هێمایەک بۆ هاڤێشتنا هەمی وان گونەهێن مرۆڤ کری د ساڵا بووری دا.
وئەو دەھ ڕۆژێن ل رۆژا ئێکێ دەستپێدکەت هەتا رۆژا دەهێ ژ هەیڤا چرییا عیبری کو هەردوو جەژنێن روش هشاناه (سەرێ ساڵێ) و"رۆژا كيبور" (ڕۆژا غەفراندنێ) دهێنە نیاسین ب  بـ" دەھ رۆژێن تەوبەکرنێ"، و نەریتێن یەهۆدییا دبێژن ئەو ماوێ دەرکەفتنا حۆکما خوداییە، کو تێدا هەمی مرۆڤ و گەل ل سەرا کار وکریارێن وان دهێنە محاسەبەکرن ئەوێن ئەنجام داین ل ڤێ سالا ب دوماهیک هاتی،  و بەرپەرەکێ نوی ڤەکەن بۆ ساڵا نوی.
٢- د مەسیحییەت ێ دا  
ڕیوایەتا مەسیحییا هند جیاواز نینە ژیا یەهۆدییا، کو نەسەبا قوربانیێ دزڤریننەڤە بۆ پێغەمبەر ئیسحاقی، ژبەرکو ئینجیل درێژەپێدەرێ تەوراتێ یە، د پەرتووکا  پیرۆز ب هەردوو پەیمانێن خۆڤە  –پەیمانا کەڤن - "تەورات"، پەیمانا نووی "ئینجیل"-.
مەسیح ی خۆ کرە قۆربانی مرۆڤا ب خاچدانا خۆ،لێ ل دیف ڕیوایەتا مەسیحییا وانا باوەری ب قوربانیێ نینه تنێ د حالەتێن نەزرکرنێ(ئەرک)نەبیت وەکی قورتالبوون ژ تەنگاڤییا یان نەخۆشییا یانژی قەیرانەکا دارایی یان تەندرووستی، ب وی شێوەی کو مەسیحی خۆ کرە قۆربانییا هەمی گونەهێن مرۆڤا پشتی هاتیە خاچدان ل ئەینییا مەزن "الجمعة العظيمة"، و مرۆڤا ژ گونەها ئادەم و حەوا یێ ل دەستپێکێ قورتال کر.
و هەر د بیر و باوەڕێن مەسیحییا  – مەسیح  -  وەک ڕزگارکەرێ دوماهیێ دهێتە دانان و ئەوژی ب پشت بەستن ب ئاخفتنا مەسیحی د سفرا ئینجیلا یۆحەننا دا:
"أنَا هُوَ الْقِيَامَةُ وَالْحَيَاةُ، مَنْ آمَنَ بِى وَلَوْ مَاتَ فَسَيَحْيَا"
»ئەزم قیامەت و ژیان، ئەوێ باوەڕیێ ب من بینیت ئەگەر مرژی دێ ساخ بیتەڤە»و ئەو وەکی بەڵگەیەک بۆ گشتگیرییا کارێ وی و هەروەسا کاملبوونا وی.
٣- د ئیسلامێ دا  :
قوربانی د باوەریا ئێزدیان و بسلمانان ل ڤێ عیدێ وەکھەڤن لدیف قەول قەسیدێن ئێزدیان و ئایەتێن قورأنی ، بەلێ تا رادەکی نە وەکی مەسیحیا و یەھودیا ئەو ژی ڤەدگەرێت بۆ سەر دەمێ  نەبی براھیم دەمێ کورێ خو نەبی سمایل قوربانیا خودێ کری ، وەکی ل ڤان ئایەتێن قورأنا پیروز  دیار دبت وَقَالَ إِنِّى ذَاهِبٌ إِلَى رَبِّى سَيَهْدِينِ (99) رَبِّ هَبْ لِى مِنَ الصَّالِحِينَ (100) فَبَشَّرْنَاهُ بِغُلَامٍ حَلِيمٍ (101) فَلَمَّا بَلَغَ مَعَهُ السَّعْى قَالَ يَابُنَى إِنِّى أَرَى فِى الْمَنَامِ أَنِّى أَذْبَحُكَ فَانْظُرْ مَاذَا تَرَى قَالَ يَاأَبَتِ افْعَلْ مَا تُؤْمَرُ سَتَجِدُنِى إِنْ شَاءَ اللَّهُ مِنَ الصَّابِرِينَ(102) فَلَمَّا أَسْلَمَا وَتَلَّهُ لِلْجَبِينِ (103) وَنَادَيْنَاهُ أَنْ يَاإِبْرَاهِيمُ (104) قَدْ صَدَّقْتَ الرُّؤْيَا إِنَّا كَذَلِكَ نَجْزِى الْمُحْسِنِينَ (105)إِنَّ هَذَا لَهُوَ الْبَلَاءُ الْمُبِينُ(106) وَفَدَيْنَاهُ بِذِبْحٍ عَظِيمٍ (107) وَتَرَكْنَا عَلَيْهِ فِى الْآخِرِينَ (108) سَلَامٌ عَلَى إِبْرَاهِيمَ(109) كَذَلِكَ نَجْزِى الْمُحْسِنِينَ(110)" 
-سورة الصافات-. دیسا د ڤێ ئولێ دا ژی یاھاتی کو دەمێ نەمرودێ کافر نەبی براھیم دناف ئاگری کری ژ بەر خودێ ناسینا وی و باوەری ب ئولا نەمرودی نەئینای ڤیا نەبی براھیم ب سۆژن بەلێ ب قودرەتا خودێ تەعالا ئەو ئاگر د بتە مێرگەک ژ مێرگێن بەھشتێ و نائێتە سوتن ھنگی نەبی براھیم سوزدا ھەر تشتێ عەزیز گۆری خودێ تەعالا ب کەت ،ئەو بۆ پشتی دەم و بەدیلا و خودێ کورەک دایە ھاجەرێ ھەڤژینا نەبی براھیم و مەزن بی و ژن ئینای نەبی براھیم  دچتە سەرەدانا کورێ خو و دبینت کەسەکی بەرکەفتی و ماقول و زانا یە ئەمین جبراییل نازل دبیت و داخازا سەرێ نەبی سماییل ژێ د کەت بکەتا قوربان نەبی براھیم رازی دبت ، بەلێ خودێ روحا وی نابت و بەرانک ژ بەھشتێ نازل د بت و قوربانیا سەرێ نەبی سماییل دبت لەوا ھەتا نھا بسلمان ل ڤێ عیدێ قوربانیا دەن و بەرخک و گولک و حێشترە دکەنە خێر و دابەشدکەن ل سەر ھەژار و بلنگازا ، قوربانی د باوەریا بسلمانان دا ل سەر دەمێ ھابیل و قابیل کورێن نەبی ئادەم ھەبوو ھابیلی قوربانی دان دا ژ مەترسیێن سروشتی وەکی بروسیێ و لەھیا ئاگری و ئاڤێ بھێنە پاراستن و چ پەزێ باش قوربان دکر ھەر گاڤ یێ پاراستی بو، لێ ھابیلی چ سەربرا بێخێر قوربانی د کر ھەر گاڤ توشی بەلا و نەخوشیا د بو ، ئەڤ عید ئێک ژ ھەر دوو عیدێن بسلمانایە(عیدا قوربانێ عیدا حەجیا - عیدا رەمەزانێ )  رێ و رەسمێن ڤێ عیدێ بۆ ماوەیێ چار رۆژا ل جیای عەرفات ل مەکە د ھێنە ب رێڤەبرن بسلمان ل سەر تا سەری دونیای ھەر کەسێ ژێ بھێت پشکداری ڤان رێ و رەسما دبن ژبەر کو فەرزە ھەر بسلمانەک ل ژیێ خو جارەکێ ب کێمی بچتە ڤێ عمرێ ل ڤێ عیدێ ل مەکەھێ و ھەر کەسێ بچت د بتە حەجی و ژ گونەھێن خو د ھێتتە پاک کرن و نابت جارەکا دی چو گونەھا بکەت .
ژێدەر :
- ديدارەك دگەل بەرێز پیر خلات ٢٩ / ٧/ ٢٠٢٠ێ 
- پەرتوکێن خاندنا ئێزدیاتیێ
- ژ نڤیسينێن / محه‌مه‌د عبد الرحمن ژ ئەنترنێتی ل سەر ئاینێ ئیسلامێ وئیبراھیمی